Algoritma, bilgisayarların bir sorunu çözmek veya belirlenmiş bir amaca ulaşmak için tasarlanan yolu, takip edilen işlem basamaklarını ifade eder. Pinterest, Instagram, Twitter, Facebook, Google, Netflix gibi platformların algoritmaları kullanıcı deneyimlerine göre filtreler oluşturarak kullanıcıların platform içerisinde daha fazla kalması üzerine kuruludur. Benzer şekilde algoritmalar, kullanıcıların geçmiş deneyimlerini inceleyerek karşılarına benzer içerikler çıkmasını sağlar ve kullanıcıların beğeni ve sosyal çevrelerine göre bir içerik akışı oluşur. Buradan hareketle de sosyal medya platformlarının çok etkileşim alan içeriği ön plana çıkarmaları, özellikle bireylerde öfke ve korku gibi duyguları tetikleyen içeriklerin algoritmalar aracılığıyla daha hızlı yayılmasına neden olur.

Sosyal medya ve dijital iletişim teknolojilerinin getirdiği en önemli yeniliklerden biri olan aracısızlık, kullanıcıların herhangi bir denetleme mekanizması olmadan paylaşım yapmalarına imkân verir. Sosyal medyada eski medya araçlarında olduğu gibi yayın kurulunun olmaması, her kullanıcının aracısız bir şekilde içerik üretebiliyor oluşu yanlış bilginin yayılmasının temel dinamiğini oluşturmaktadır.

Bir içeriğin bağlamından koparılarak yanlış bir çerçeve içerisinde kullanıldığı örnekler bu yanlış bilgi türüne dahildir. Tespit edilmesi en zor türlerden biri olan bu yanlış bilgi türünde fotoğraf veya içerik doğru olsa bile, başka bir bağlamda kullanılarak yanlış bilgi üretilmektedir.

Botlar, bilgisayar programları tarafından işletilen ve belirli bir platformda hem gönderi oluşturmak hem de içerikle etkileşim kurmak için tasarlanmış sosyal medya hesaplarıdır. Botlar özellikle dezenformasyon kampanyalarında yanlış içeriklere dikkat çekmek için platformların trend listelerine girerek ilgili içeriğe yapay bir destek oluştururlar. Böylece ilgili içeriğin kamusal tartışmada belirli bir tarafında ağırlık oluşturarak destek yanılsaması yaratırlar.

Botnet, birbirleriyle koordinasyon içinde hareket eden ve bir kişi veya grup tarafından işletilen bir botlar ağıdır. Ticari botnet’ler milyonlarca bot hesap içerebilirler.

“Deep learning” ve “fake” kelimelerinden türetilen deepfake terimi, yapay zeka kullanılarak görüntü veya videoda yer alan kişinin bir başka kişiyle değiştirilmesiyle üretilen içerikleri tanımlamak için kullanılır. Yapay zeka, mevcut video veya ses dosyalarının farklı unsurlarını sentezleyerek, bireylerin söylemediği kelimeleri söylüyormuş gibi gösterir ve gerçeğe dayalı olmayan eylemleri yeni içerik oluşturmak kullanır. Günümüzde yaygın olarak kullanılmaya başlayan deepfake içerikler dezenformasyon aracı olarak yanıltıcı işlevleri bulunmaktadır.

Dezenformasyon, bir insana, bir gruba, bir örgüte ya da bir devlete zarar vermek amacıyla kasıtlı olarak oluşturulan veya dağıtılan yanlış bilgidir. Dezenformasyon üreticilerinin politik, finansal, psikolojik veya sosyal motivasyonları olabilir.

Bir bireyin izni olmadan çevrimiçi olarak özel bilgilerinin yayınlanması anlamına gelir. Bu bilgiler, kişilerin açık bir şekilde paylaşmadıkları fotoğrafları, isimleri, adresleri veya telefon numaraları olabilir. Doxing, zarar verme amacıyla kamuya açık bir şekilde özel bilgileri paylaşılan malenformasyon (kötü bilgi) türüdür.

Bilgi ekosisteminde var olan yanlış bilgileri tespit ederek doğrulamasının yapılması sürecini ifade eder.

Bireylerin sosyal medyada içerikleri politik, ideolojik ve kültürel eğilimlerine göre kişiselleştirerek farklı ve “ondan olmayan” içeriklerden izole olmasını ve bunun sonucunda da Facebook, Twitter gibi sosyal mecralarda kendi görüşleriyle uyumlu kişilerle ilişki halinde olmasını ifade eder.

Gerçeklerin ortak nesnel deliller yerine bir takım duygu ve inançlarla belirlenmesini anlatan felsefi ve politik kavramdır.

Arayüz veya ağ üzerinden başka alternatif platformlara linkler veya butonlar ile erişimlerin sağlanması hiper-metinsellik olarak tanımlanır. Haberler arasında verilen linkler, metinlerdeki bilinmeyen kelimelere için “buraya bakınız”, “buraya tıklayınız” butonları, bir metnin sonundaki “bu da ilginizi çekebilir” başlıkları veya etiketlemeler aracılığıyla kullanıcılar sürekli bir şekilde yeni sekmelere ve sayfalara yönlendirilir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından kriz anlarında insanların büyük oranla yanlış bilginin (misinformation) yaygınlığı sebebiyle güvenilir ve doğru bilgiye erişememeleri ve bu yanlış bilginin çok hızlı yayılması olarak tanımlanmıştır. Daha önce aşı karşıtlığı, beslenme alışkanlıkları, kanser gibi alanlarda gözlemlenen sağlık alanında yanlış bilgilerin hızla yayılması konusu, COVID-19 salgınının boyutu ve aciliyeti nedeniyle daha da göz önüne gelen bir konu olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) salgın hastalık anlamına gelen “pandemi” kelimesinden esinlenerek ürettiği bir kavram olan “infodemi” karşısında da dikkatli olunması gerektiğini belirtmiştir. Yanlış bilginin yayılımı yeni bir olgu değildir ancak DSÖ tarafından nitelendirildiği gibi “infodemi”, yaşanan pandemi sürecinde daha da önem kazanmıştır.

Kullanıcıların sosyal medyada ve dijital mecralarda politik, ideolojik veya kültürel tercihlerine göre içerikleri takip edebilmelerini ifade eder. Bu durum bireylerin önyargılarını güçlendirerek yankı odaları oluşturur ve bireyler sosyal çevreleriyle uyumlu paylaşımlar yapar ve sosyal çevrelerinin paylaştıkları içerikleri onaylarlar. Alternatif kanalların/içeriklerin takip edilmemesinden dolayı belirli bir sanal ortam içerisinde ortaya çıkan yanlış bilgilerin benzer düşünce kalıpları ve önyargılara sahip bireyler arasında yayılması kolaylaşır.

Yazılı ve yazılı olmayan, gazete, radyo, televizyon veya dijital mecralardaki içeriklere yönelik eleştirel gözle okuma, analiz etme ve değerlendirme yeteneğini ifade eder. Gerçek dünya hakkındaki algılarımızın önemli bir kısmını şekillendiren bu medya araçlarını oluşturan bilgi ekosistemi içerisinde yanlış bilgiye karşı dayanıklı olabilmek ve doğru ve yanlış bilgiyi ayırabilmek için medya-okuryazarı olabilmek önem arz etmektedir.

Bazı olay ve durumların veriye dayanmayan, gerçek-dışı ilişkiler kurularak açıklanmasıdır. Olay ve durumların perde arkasında gizli güçlerin manipülasyonları olduğuna inanılır.

Malenformasyon, zarar vermek için paylaşılan gerçek bilgilerdir. Bir kişiye veya itibarına zarar verecek şekilde yayılan özel veya ifşa edici bilgileri içerir.

Gerçek bir bilgi, görüntü ya da videonun kandırma amacıyla manipüle edilerek değiştirilmesini ifade eden yanlış bilgi türüdür. Gerçek görsellerin montajlanması, videoların kesilerek belirli bir bölümünün paylaşılması özellikle sosyal medya platformlarında sıklıkla karşılaşılan manipülasyon türleridir.

Yanlış olan, ancak zarar verme amacı taşımayan bilgilerdir. Bilginin yanlış olduğunu bilmeyen insanlar yanlış bilginin yayılmasında rol oynarlar.

Bir işlem veya görevin çok az insan yönlendirmesiyle tamamlanma sürecini ifade eder. Bu işlem veya görevleri insanların tamamlaması zaman alırken otomasyon süreci hızlandırır. Örneğin, binlerce tweet’in yazılması ve atılması insanlar aracılığıyla manuel yapıldığında önemli bir zaman alırken, otomasyon ile bu tweetler kısa bir süre içerisinde atılabilmektedir. Otomasyon süreçleri, dezenformasyonu etkin bir şekilde üretmek için kullanılan tekniklerin bel kemiğini oluşturur.

Bilgilerin ya da fikirlerin, çıkarı olan taraflardan birinin sistematik olarak kendi çıkarına olacak şekilde yayılması. Amaç yayan tarafın çıkarına bir kanaat ya da tutum oluşturmaktır.

Ana akım medyada yer alan haberleri taklit eden, kasti olarak geliştirilmiş, sansasyonel, duygusal, yanlış yönlendiren ya da tamamen yanlış olan haberlerdir.

Başlıkların, görsellerin veya görsel alt yazıların içerik ile eşleşmediği durumlar için kullanılan tanımdır.

Bir kişi, kurum ya da haber kaynağını taklit eden sahte hesaplar/siteler tarafından yayılan bu içeriklerde, iyi bilinen ve tanınan kurumlar veya gazetecilerin bilgileri kullanılmaktadır. Orijinal içerikler, makaleler veya fotoğraflar başkasına aitmiş gibi gösterilmektedir.

Dijital alanın benzer çıkar ve görüşlere sahip küçük gruplara bölünmesini ifade eder. Bireyler, sosyal medya platformlarının algoritmalarının etkisiyle alternatif düşüncelere ve görüşlere maruz kalmadan yalnızca kendi gibi düşünen bireylerle etkileşim içinde olurlar.

Şifreleme, verileri yalnızca hedeflenen ilgili alıcılar tarafından yorumlanabilecek şekilde kodlama işlemidir. WhatsApp gibi birçok popüler mesajlaşma uygulaması, kullanıcılar arasında gönderilen metinleri, fotoğrafları ve videoları şifreler. Bu şifreleme işlemi üçüncü tarafların mesajların içeriğini görmesini engellerken bu platformlardaki yanlış bilgi ve dezenformasyonun takibini de zorlaştırır.

Trol, kullanıcıları kışkırtmak veya akışı bozmak amacıyla çevrimiçi bir topluluğa kasıtlı olarak saldırgan veya kışkırtıcı içerik paylaşma eylemi yapan hesaplardır. Troller, belirli bir grup ya da kişiyi hedef alarak onların değerlerine yönelik incitici ifadeler paylaşırlar. Troller, paylaştıkları içeriklerle sadece hedefi incitmeyi amaçladıkları için yanlış bilgilerin yayılmasına neden olmaktadır.

İnternet ortamında özellikle dijital gazetecilik pratiklerinde bir haberi ilk veren kurum olmak isteğini ifade eder. Haber niteliğinin hız uğruna feda edilmesine yol açan bu durum yanlış bilginin yayılmasına neden olur.